Değiştire Değiştire Aylar Ayalara, Yıllar Yıllara Karıştı

Türklerin kullandığı ilk takvim 12 aylı hayvan takvimidir. Orta Asya'da Güneş yılını esas alır ve her yıl bir hayvan adıyla anılırdı. Fare Yılı. Öküz, Kaplan, Tavşan, Ejderha, Yılan, At, Koyun, Maymun, Tavuk, Köpek, Domuz Yılı olarak geçmektedir. Türklerİslamiyet'i kabul edene kadar bu takvmi kullanmışlardır. İslamiyet ile birlikte Hicri Takvim (Kameri) yani ay takvmi kullanmaya başlanmıştır. Bugün sadece ramazan, bayramlar, mübarek geceler gibi dini günleri belirlemekte kullanılmaktadır.

Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah'ın veziri Nizammülük tarafından Ömer Hayyam ve bir kurula Celali Takvimi hazırlatılmıştır. Bu takvim sadece tarımda ekonomik işlerin düzenlenmesinde kullanılmıştır. Normal hayatta Hicret takvimi kullanılmıştır. Osmanlı Devleti'nde ise Hicret Takvimi ile birlikte Rumi Takvim Tanzmat'tan sonra ekonomik işlerde kullanılmaya başlanmıştır.

BİN YILDIR KULLANDIĞIMIZ TAKVİM DEĞİŞTİRİLDİ

Cumhuriyet ile birlikte Miladi takvim (Gregoryen takvimi) yani güneş takvimi kullanılmaya başlandı. İnkılap kanunlardan biri de 25 Aralık 1925'de Hicret Takviminin kaldırılması ve yerine Miladi Takvim kullanılmasına yönelikti. Miladi Takvim 1926 yılında kullanılmaya başlanmıştır.

Peki hiç merak ettiniz mi bugün kullandığımız takvimde ayların isimleri nereden geliyor ve ne mana taşıyorlar?

İsterseniz bu ayların isimlerine ve içerdikleri anlamlara bir göz atalım.

OCAK ( January)

Ocak Türkçe. Eski adı Kannunessani kelime anlamı ateş yakılan yer (ev, yuva) fırın anlamına gelmektedir. Kışa denk geldiği için, insanların dışarıda değil de daha çok evde oturmaları hasebiyle bu isim verilmiştir. (Kesin olmamakla birlikte Kanunisani'nin Aramice/Süryanice'den Arapça'ya geçtiği söylenmekte.)1945 yılına kadar Kanunisani olan Ocak ayının adı, çıkartılan bir kanunla Ocak olarak değiştirilmiştir.

January Antik Roma'daki ismi Januaris'dir. Janus, Roma mitolojisinde iki yüzü olan bir tanrıdır.

ŞUBAT (February)

Şubat İbranice, Süryanice. İbrance'de Sebat, Süryanice'de Şabat/Şobat olarak geçerken, Türkçe'ye Şubat diye çevrilmiş. Şubat ayının batılı dillerde isimleri Februus ve Februa'dır. Februus Roma tanrıçasıdır. Februa ise Romalıların günahlarına kefaret olsun diye durulanmak için kurban kestikleri festivale verilen isimdir. Febuas, Antik Roma'da yılın son ayıdır. Yeniden doğuş, vaktin başlangıcı anlamını içermektedir.

MART (March)

Mart Latince. Mars (savaş tanrısı Martius) isminden gelir. Birçok dilde bu ayın ismi benzerlikler gösterir. Maerz (Almanca), Mars (Fransızca), Marzo (İspanyolca, İtalyanca), March (İngilizce)vb...

Antik Roma'da yılın ilk ayı Marttır. Daha sonraki dönemlerde yılın ilk ayı ocak ayı kabul edilmiştir.

NİSAN (April)

Nisan İbranice, Süryanice. İbranice'de Nîsân, Süryanice'de Nisanna, Akadca'da Nisânnu ... olarak geçmektedir.

April Latince'de aprilis, aperire sözcüğü açmak anlamını taşıdığı için bahar ayında ağaçların çiçek açmasına nispetle bu şekilde kullanılmaktadır.

MAYIS (May)

Mayıs Latince. Roma'nın en büyük bereket ve üreme tanrısı Bone Dea ile beraber nitelenen,Yunan tanrıçası Mania 'nın ayı manasında kullanınlan Latince Maius Mensis'ten gelmektedir mayıs ayı. Mai (Almanca,Fransızca), Mayo ( İspanyolca), Maggio (İtalyanca), May (İngilizce) ve Türkçe'de Mayıs olarak telaffuz edilmektedir.

HAZİRAN (June)

Haziran Süryanice. Süryanice'de ''hazıran'' sıcak manasına gelmektedir. Hazuran/hazaran kelimeleri sıcakların başladığı ay anlamı taşıdığı için bu aya haziran ismi verilmiştir. Roma'da ismi Junius'tur. Jüpiter'in karısı, Roma tanrıçası Juna'dan gelmektedir.

TEMMUZ (July)

Temmuz İbranice. Türkler'de tama, tamağ, tamağdur kelimeleri cehennem (sıcak) anlamı içerdiği için Temmuz ayının isminin buradan geldiği söylense de, Eski Babil'de bereket tanrısı Tammuz'dan geldiğine inananların görüşü ağır basmaktadır.

Bu ay, Roma İmparatoru Julius Sezar'a armağan olarak sunulduğu için Gregoryen Takviminde July adı verilmiştir.

AĞUSTOS (August)

Ağustos Latince. Roma İmparatoru Octivivus'un kutsal anlamındaki unvanı Augustus'tan gelir. Tevatüre göre Augustus'un doğduğu ay olduğu için, diğer bir rivayette ise Octivivus İskenderiye'yi bu ay ele geçirdiği için bu isim verilmiştir.

EYLÜL (September)

Eylül İbranice, Süryanice. İbranice'de İlul/Elul'dur. Süryanice'de aylul (üzüm) ''üzüm ayı'' olarak geçer. Eylül'ün Babilce'den geldiği söylenmektedir.

Latince'de ''septem'' yedi anlamına gelmektedir. Roma'da o zamanlar yılın ilk ayı Mart kabul edildiği için September yedinci aya tekabül etmekteydi.

EKİM (October)

Ekim Türkçe. Eski ismi Teşrin-i evvel (1. Teşrin) Yine 1945 yılında çıkan kanunla ismi değiştirilen 4 aydan biridir. Bu ayda ekim dikim işleri yapıldığı için ekim ayı denilmiştir.

Roma'da October sekizinci anlamında ''octo''dan gelmektedir.

KASIM (November)

Kasım Arapça. Kasım ayı 1945 yılına dek Teşrin-i sani(2. Teşrin) diye isimlendirilirken çıkan kanunla Kasım şeklinde değiştirilmiştir. Kimilerine göre Türkçe titreme, titreşme manasına gelen kas, kasma, kasınma kelimeleriyle alakalıdır. Bazıları ise Arapça kökenli ayıran-bölen anlamındaki ''kasım'' kelimesinden geldiği söylenir. Gregoryen takvimide Novamber ''novem''den dokuzuncu anlamına gelmektedir.

ARALIK (December)

Aralık Türkçe. Aralık ayı yine ismi kanunla değiştirilen aylardandır. Eski ismi Kanun-i evvel (1.Kanun) idi. Eski yıl ile yeni yıl arasında kaldığı için aralık adı verilmiştir.

Roma'da December ''decem''den onuncu manasına gelmektedir.

Görüldüğü gibi Miladi takvimde kullandığımız ayların isimleri bir hayli ilginçtir.

1945 yılında 4696 nolu kanunla 4 ayın ismi değiştirildi. Bununla birlikte diğer ayların da ismi değiştirilmiş, lakin ne hikmektse onlarda isim değişikliği yasalaşmamış. Şimdilerde unutulmuş olsa da birçoğu uzun yıllar halk tarafından kullanılmıştır.

1926-1945 1945 1945-2018

KANUNİSANİ OCAK OCAK
ŞUBAT GÜCÜK ŞUBAT
MART YELİN MART

NİSAN AÇARAY NİSAN
MAYIS GÜLAY MAYIS
HAZİRAN BOZARAN HAZİRAN
TEMMUZ BİÇİM- TEMMUZ
AĞUSTOS DERİM AĞUSTOS
EYLÜL VERİM EYLÜL
TEŞRİNİEVVEL EKİM EKİM
TEŞRİNİSANİ KASIM KASIM
KANUNİEVVEL ARALIK ARALIK

Selam ve dua ile

Kaynak:Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü,İ.Zeki Eyyüboğlu

ercake.com

Onedio.com

* Maaile Dergisisi‘nde yayınlanmıştır.